Stress in kelime anlamı zorlanmadır. Bu zorlanma psikolojik, sosyal, fiziksel olabilir. Tüm bu faktörler karşısında vücut dengesini korumak için tepkiler verir. Bunlar belli bir özelliği olmayan tepkiler şeklinde olabilir. Aşırı terleme viral bir hastalik belirtisi olabilirken hormonal veya psikolojik nedenlerden de kaynaklanabilir.

Stress karşıtı yanıtlar, adrenal medulladan ve hipofiz adrenal korteks ekseninden kaynaklanır. Yani genel olarak hormonal bir tepkiye sebep olur.

Aktif etkileri, kan basıncı, nabız üzerinde etkili olur. Bunlar adrenalin etkisinde gerçekleşir.

Pasif etkiler, hipofiz – adrenal korteks etkisinde gerçekleşir. Etki alanları geniştir.

Bu bir tetik mekanizması gibi hipofizi, adrenal korteksi uyarır ve kortikotropin serbestleşmeye başlar.

Bu sistemler neye yol açar ?

• Beyne glikoz (şeker) sağlamak için glikoz yıkımı hızlanır.
• Yağ asitlerinin yıkımı artar.
• Hızlanmış protein yıkımı sonucu artmış azot dengesi (negatif azot dengesi)
• Kas yıkımı-kas kaybı.
• Kronik stres sonucu insülin direnci gelişir.(şeker hastalığı)
• Yağ öncü hücrelerinin yapimi uyarılır.(preadiposit proliferasyonu)
• Yağ hücrelerinde artış.

Vücut stressi ne olarak algılar ?

‘‘Bir hayatta kal ikazı olarak’’.

Vücudun stress karşısında ürettiği iki önemli hormon vardır. Kortikotropin : genelde biyolojik strese karşılık olarak üretilir. Acht kısaltmasıdır, hipofizin ürettiği hormon ve böbrek bezlerini tetikler. Stress hormonu olarak bilinen kortizol ve kortikosteroitleri tetikleri ve salınımını arttırır. Salgısı sürekli değildir, dalgalanma gösterir. Gerginlik durumlarında salınımı artar bu durum dalgalanmalara yol açar. Çok uzun süren durumlar aşırı salgılanmasına ve böbrek üstü bezi yetmezliğin (addison hastalığı) neden olabilir.

Kortizol; böbrek üstü bezlerinin kabuk bölgesinde üretilmekte olan, bedenin strese karşı gösterdiği tepki ile alakalı bir tür kortikosteroid hormondur. Kortizol, kişide şeker oranını ve kolesterolü yükseltir, bayanlarda kısırlığa sebep olduğu gibi, bağışıklık sistemine de baskı yapar. Yapay kortizoller alerji ve yangı için sağaltımda kullanılmaktadır. Kortizol hormonu, hasar verici bir uyarıya karşı, karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmalarına, sinir sistemine, lenfoid dokulara ve böbreklere etki göstererek savunma alarmına sebep olur.

Egzersiz bilindiği gibi dopomin ve seratonin gibi salgıların salınımını arttırır. Müsabaka amaçlamadan egzersiz yapanlar için gayet başarılı bir antioksidan savunma ve stressin etkilerini mininalizme indirme yoludur. Sporcular için aynı durum geçerli değildir. Sporcuların sürekli başarı beklentisi fizyolojik olarak stres etkilerinden kurtulmaları için zihinsel olarak stresi azaltıcı yöntemler bulması şarttır. Bu mentör ya da psikolog olabilir. Ayrıca tatil yapmadan sezona başlamamaları yine bir zorunluluktur. Profesyonel olarak spor yapmayan kişilerin iş hayatı veya hayatın kendinden olan sorunlar karşısında stressin zararlarını azaltmada haftalık antrenmanları hatta mümkünse özel bir antrenör eşliğinde iyi planlanmış programları uygulamaları daha yararlı olacaktır.

Fatih Özkan